Διαχείριση Μαθητών με εξατομικευμένες ανάγκες

Δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας:

http://www.ssneond.sch.gr/

ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ  ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Εισήγηση στη Διημερίδα που διοργάνωσε για Δ/ντές Σχολείων

ο Προϊστάμενος του 1^ου Γραφείου Δ/θμιας Εκπ/σης Δ΄ Αθήνας κ. Σπυρ. Σπυρόπουλος

στις 10 και 11 Δεκεμβρίου 2010

από τον

Δρ. Στέφανο Κουμαρόπουλο

Υπεύθυνο Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων

Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας

            Θα πρέπει αρχικά να ορίσουμε ποιοι είναι οι μαθητές με εξατομικευμένες ανάγκες στο σημερινό Σχολείο. Είναι οι μαθητές εκείνοι που αντιμετωπίζουν βιοσωματικά (αναπηρίες), μαθησιακά (δυσλεξία κ.α.) συναισθηματικά, ψυχολογικά, οικογενειακά, οικονομικά κ.α. προβλήματα. Εκτός από κάποιες ειδικές κατηγορίες π.χ. νοητικής υστέρησης (και σοβαρής αναπηρίας) όλες οι άλλες κατηγορίες μαθητών θα πρέπει σύμφωνα και με τους νόμους του κράτους να φοιτούν σε κανονικά σχολεία.

            Θα αναφερθώ σε κάποια περιστατικά για να δώσω περισσότερο αφορμές προβληματισμού για το χειρισμό παρόμοιων καταστάσεων.

            1^η περίπτωση Μαθητής με σχολική άρνηση ή με τάση να εγκαταλείψει το Σχολείο. Στην περίπτωση αυτή ο Διευθυντής θα πρέπει να συνεργαστεί με τους γονείς, να τους ενημερώσει για τις 3 τάξεις του Γυμνασίου (και μέχρι την ηλικία των 15 ετών) ότι είναι υποχρεωτική η Εκπαίδευση και ότι συνιστά «παραμέληση ανηλίκου» η αδικαιολόγητη αποχή μαθητή από τη φοίτηση. Καλό είναι οι γονείς και ο μαθητής να παραπεμφθεί στο  Συμβουλευτικό Σταθμός Νέων ή και Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα για στήριξη. Επίσης πολλοί μαθητές που έχουν μαθησιακά προβλήματα ή και προβλήματα συμπεριφοράς τείνουν να διακόπτουν ή να εγκαταλείπουν το Σχολείο. Θα πρέπει ο Υπεύθυνος Καθηγητής σε συνεργασία με το Διευθυντή να ερευνήσει την κάθε περίπτωση ξεχωριστά και να στηρίξει συμβουλευτικά τους μαθητές εκείνους οι οποίοι στην ηλικία των 13-15 χρονών διακόπτουν την φοίτησή τους. Η σχολική διαρροή πολλές φορές μπορεί να προκαλείται και από κάποιους συναδέλφους, που πιστεύουν ότι αυτοί οι μαθητές «χαμηλώνουν» το επίπεδο της τάξης ή δημιουργούν προβλήματα. Στις περιπτώσεις αυτές όχι μόνο δεν γίνεται προσπάθεια επανένταξης του μαθητή που διακόπτει μάλλον δε με αισθήματα ανακούφισης οι διδάσκοντες δέχονται το γεγονός

2^η περίπτωση Μαθητής με κινητικά προβλήματα ή κάποια αναπηρία: Το καημένο, γιατί δεν το πάνε σε άλλο Σχολείο. Αν όμως οι γονείς και ο μαθητής έχει διαλέξει το Δημόσιο Σχολείο της γειτονιάς του τότε θα πρέπει το Σχολείο να δημιουργήσει όλες εκείνες τις συνθήκες για να υποδεχθεί το μαθητή και να τον κάνει να νιώσει ισότιμος με τους άλλους. Εξάλλου η προσφορά των ΑΜΕΑ στα Γενικά Σχολεία είναι πολύ μεγάλη. Δίνουν μαθήματα ζωής, ευαισθητοποιούν την ομάδα των συμμαθητών τους, αναπτύσσουν αισθήματα αλληλεγγύης.

3^η περίπτωση: Μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία ή άλλες δυσκολίες όπως αυτισμός. Μαθαίνω ότι κάποιοι Σύλλογοι  εκφράζουν αντιρρήσεις για τη λειτουργία τμημάτων ένταξης. Νομίζουν 
-εσφαλμένα βέβαια- κάποιοι συνάδελφοι Εκπαιδευτικοί ότι θα μαζευτούν τα «προβληματικά παιδιά της περιοχής και θα πέσει το επίπεδο του Σχολείου». Άλλοι πάλι λένε ότι δε θα δεχθούν συνοδό καθηγητή μέσα στην τάξη τους. Για να εγκριθεί όμως η παρουσία συνοδού μέσα στην τάξη σημαίνει ότι υπάρχει μαθησιακή ή ψυχολογική ανάγκη π.χ. Άσπεργκερ. Δεν παρίσταται ο συνοδός για τον καθηγητή αλλά για το μαθητή. Στο Δημόσιο Σχολείο οι νόμοι επιτάσσουν και εμείς ακολουθούμε δεν είναι σπίτι μας, επομένως πρέπει -για ψυχοπαιδαγωγικούς λόγους- να δεχόμαστε την παρουσία συνοδών καθηγητών μέσα στην τάξη.

4η περίπτωση: Στις μέρες μας είναι σύνηθες πλέον μαθητές να είναι οι εθισμένοι στη χρήση Η/Υ και Ίντερνετ. Χρειάζεται με προσοχή οι καθηγητές να εντοπίζουν τις περιπτώσεις αυτές των μαθητών και να τους στηρίζουν για να μην εγκαταλείψουν τις σπουδές τους. Ακόμη να παραπέμπουν (μαθητές και γονείς) για κατάλληλη συμβουλευτική στήριξη σε ειδικούς φορείς. Σήμερα υπάρχουν αρκετοί φορείς που εξειδικεύονται σ? αυτή τη νέα «εξάρτηση» της εποχής μας.

5^η περίπτωση: Μαθητές εθισμένοι σε ουσίες: Ναρκωτικά ή αλκοόλ. Έχουν μεγάλη πτώση στις επιδόσεις, κάνουν πολλές απουσίες, νυστάζουν, είναι επιθετικά κ.α. Ως πνευματικοί άνθρωποι οφείλουμε να συμπαρασταθούμε στη δυσκολία τους, που βέβαια αφορά σε όλη την οικογένεια. Όταν παρουσιαστούν μαθητές  ή γονείς που θα μας πλησιάσουν ή που υποψιαζόμαστε ή υπάρχουν φήμες ότι κάνουν χρήση τι κάνουμε; Ερχόμαστε σε επαφή είτε με το Συμβουλευτικό Σταθμό είτε με κέντρα Πρόληψης της περιοχής μας για να πάρουμε τις κατάλληλες οδηγίες. Εν συνεχεία θα πρέπει να γίνουμε γέφυρα και να παραπέμψουμε σε ειδικές κοινότητες που θα μας υποδείξουν τα πιο πάνω κέντρα. Το πιο σημαντικό είναι να πείσουμε τους γονείς να απευθυνθούν για στήριξη. Είναι σίγουρο ότι οι μαθητές στην αρχή θα αντιδράσουν και μπορεί να τα βάλουν μαζί μας. Αυτό δεν πρέπει να κάμψει τις προσπάθειές μας. Πριν από ένα χρόνο σε συνεδρίαση που οργάνωσα με το Σύλλογο Καθηγητών ενός Λυκείου στην Καλλιθέα είχαμε καλέσει ειδικό από τον Εξάντα του ΚΕΘΕΑ, που έφερε μαζί του 2 νέους στην ανάνηψη να μας μιλήσουν. Ξέρετε τι θα μας είπαν; «Όταν ήμασταν μαθητές στέλναμε τόσα μηνύματα εξόφθαλμα ότι έχουμε πρόβλημα εξάρτησης από ουσίες. Αναρωτιόμαστε τώρα γιατί κάποιος εκπαιδευτικός δεν μας πρότεινε κάτι ή δεν μας  άνοιξε μία κουβέντα».  Επισημαίνω όμως και κάποιο κίνδυνο. Χρειάζονται οι ειδικοί δεν αρκούμε μόνοι μας. Οι εκπαιδευτικοί στο πρόβλημα αυτό θα αποτελέσουν τη διασύνδεση και την κινητοποίηση για τον μαθητή και την οικογένεια του μόνο. Το όλο θέμα θα πρέπει να το χειριστούν οι ειδικοί και κυρίως τα ειδικά κέντρα για εφήβους χρήστες.

6^η περίπτωση: Παιδιά που έχουν υφίστανται ή έχουν στο παρελθόν υποστεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση. Είναι χρέος μας πρώτα ηθικό και μετά και νομικό να καταγγείλουμε στις αρμόδιες αρχές τα περιστατικά αυτά. Θυμίζω ότι σύμφωνα με το νόμο Διευθυντής ή Εκπαιδευτικός που γνωρίζει παρόμοια γεγονότα και δεν τα καταγγέλλει έχει νομικές συνέπειες. Ο Συμβουλευτικός Σταθμός έχει χειριστεί κάποια περιστατικά μαθητών και μαθητριών που είχαν υποστεί από το οικογενειακό περιβάλλον κακοποίηση. Τα περισσότερα από αυτά είχαν πάρει το δρόμο της δικαιοσύνης και ζούσαν σε ιδρύματα. Χρειάζεται ιδιαίτερη λεπτότητα εκ μέρους των εκπαιδευτικών στη στήριξη των μαθητών αυτών και κυρίως τήρηση του απορρήτου.

7^η περίπτωση: Παιδιά που υφίστανται παραμέληση. Τους έχουν είτε εγκαταλείψει οι γονείς (συνήθως κάποια γιαγιά αναλαμβάνει) είτε δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν οι δύο γονείς στο ρόλο τους. Για παράδειγμα μία περίπτωση που αντιμετωπίσαμε πρόσφατα ουσιοεξαρτημένος πατέρας (που έκανε και εμπόριο βοηθούμενος από το γιό του) και σχιζοφρενής μητέρα που δεν μπορούσε να φροντίσει το παιδί. Ο μαθητής βρέθηκε σε υψηλό ρίσκο, αφού ζούσε για πολύ καιρό σε συνθήκες παραμέλησης. Το παιδί στηρίχτηκε από μας ψυχολογικά. Αφού συγκεντρώσαμε και ελέγξαμε τις πληροφορίες μας προτείναμε στο Διευθυντή του Σχολείου την καταγγελία του περιστατικού στον Εισαγγελέα. Σήμερα το παιδί μετά την παρέμβαση αυτή ζει σε προστατευμένο περιβάλλον. Επιπλέον μαθητές σε παραμέληση είναι όταν πάσχουν από αρρώστιες όπως ψυχική νόσος ή νευρική ανορεξία και δεν θέλουν οι γονείς τους να τα πάνε στο γιατρό και στις ανάλογες υπηρεσίες. Τότε οι Διευθυντές και οι Καθηγητές στην αρχή με την πειθώ και σε συνεννόηση μαζί μας προτείνουν επιτακτικά την περίθαλψη του μαθητή. Αν και εδώ δεν πείσουμε τους γονείς ή τον γονέα που έχει την επιμέλεια και εδώ η καταγγελία στον Εισαγγελέα είναι επιβεβλημένη.

8^η περίπτωση πολύ συχνή: Γενικά υπάρχουν πολλοί μαθητές που ζουν με εικονικούς είτε ακατάλληλους λόγω μη ανάληψης των ευθυνών τους γονείς. Και εδώ θα βάλω και τα προβληματικά διαζύγια, όπου οι γονείς αλληλοσπαράσσονται για τις νομικές ή οικονομικές διεκδικήσεις τους πάνω στα ερείπια των παιδιών τους. Έχουμε ακόμη τους γονείς που είναι απορροφημένοι είτε στην καριέρα τους είτε σε άλλες απασχολήσεις και παραμελούν το γονεϊκό τους ρόλο. Εδώ ισχύει το σοφό: «αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα».  Σ? αυτούς τους γονείς προτείνω ένα βιβλίο που έχει κυκλοφορήσει πρόσφατα, και συγγραφέας του είναι ένας ψυχίατρος ο Νίκος Σιδέρης «Τα παιδιά δε θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν», από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Μάλιστα όπως μαθαίνω αυτό αντικείμενο μελέτης φέτος η Λέσχη ανάγνωσης γονέων του 9^ου Γ/σίου Καλλιθέας.

            9^η περίπτωση γονείς κτυπημένοι από σοβαρές  ασθένειες, σωματικές ή ψυχολογικές (κατάθλιψη) ή οικονομικές αποτυχίες και την ανεργία ή ακόμη παιδιά που έχουν ζήσει το θάνατο πολύ αγαπημένων  προσώπων. Σ? αυτές τις περιπτώσεις είναι σίγουρο ότι και οι μαθητές θα παρουσιάσουν προβλήματα είτε συμπεριφοράς είτε μαθησιακά.

            10^η περίπτωση: Παιδιά που δηλώνουν ευθέως ή πλαγίως ότι δεν αντέχουν τη ζωή ή που έχουν μιλήσει για σχέδιο αυτοκτονίας ή έχουν κάνει απόπειρα στο παρελθόν. Είναι επείγουσα η ανάγκη και πρέπει να ειδοποιηθούμε είτε εμείς είτε Κέντρα ψυχικής υγείας για να βοηθήσουμε να προστατευτεί η ζωή του παιδιού. Προτείνουμε σε ακραίες περιπτώσεις ακόμη και να βάλλουμε τους γονείς που ενημερώνουμε (και επειγόντως) να υπογράψουν Υπεύθυνη Δήλωση ότι θα φροντίσουν για να δεχτούν τα παιδιά τους ψυχιατρική υποστήριξη και θεραπεία.

            11^η περίπτωση: Επιθετικά παιδιά μπορεί να βγαίνει ως επιθετικότητα η απόγνωση, η κατάθλιψη. Επίσης μπορεί να έχουν υποστεί βία, να είναι τα ίδια θύματα βίας. Είναι ένας τρόπος να μας στείλουν SOS, ακόμη και για τα αδιέξοδα της οικογένειάς τους (πολύ κακό διαζύγιο).

            12^η περίπτωση: Θάνατος γονέα ή μέλους της οικογενείας με το οποίο είχαν στενή σχέση. Θα πρέπει με την κατάλληλη ευκαιρία να πλησιάσουμε τους μαθητές και να προτείνουμε (σ? αυτούς και τους γονείς τους) αν θέλουν βοήθεια από τους εξειδικευμένους φορείς όπως π.χ. η μη κερδοσκοπική Εταιρεία Μέριμνα, που στηρίζει παιδιά και εφήβους που αντιμετωπίζουν τη σοβαρή αρρώστια και το θάνατο.

            13^η περίπτωση πολύ συχνή: Οι φιλότιμοι μαθητές που αγωνίζονται και βιώνουν «την ψύχωση των πανελλαδικών εξετάσεων». Το υπερβολικό άγχος και κουβέντες όπως: «Αν αποτύχω καταστράφηκα», «Είναι η τελευταία μου ευκαιρία» πρέπει να μας κινητοποιήσουν. Ως παιδαγωγοί και επομένως εν δυνάμει σύμβουλοι χρειάζεται να νουθετήσουμε τους μαθητές πάντα να βάζουν σε προτεραιότητα τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Όταν διαπιστώνουμε υπερβολές (αϋπνία, ανορεξία, ταχυπαλμία, εφίδρωση, απόγνωση, κόπωση, σκέψεις αρνητικές κ.α.) να επεμβαίνουμε διορθωτικά  και φυσικά να ενημερώνονται και οι γονείς.

Αυτοκριτική και τα περιθώρια βελτίωσης μας

            Κάνοντας μία αυτοκριτική πρώτα για τα δικά μου εκπαιδευτικά λάθη θα έλεγα ότι μαθητές με εξατομικευμένες εκπαιδευτικές ανάγκες είναι οι μαθητές ολοκλήρου του τμήματος όταν για μεγάλο χρονικά διάστημα υφίστανται τον παρακάτω τύπο εκπαιδευτικού (Όλοι κάνουμε λάθη αλλά χρειάζεται αυτοκριτική, αυτογνωσία και δουλειά για να αλλάξει ο παιδαγωγός με τις παρακάτω συμπεριφορές):

• Ο Παιδαγωγός που βρίζει το Τμήμα και για τις επιδόσεις και για τη συμπεριφορά τους, ακόμη και για τους γονείς τους.
• Εκείνος που λέει ότι δεν μπορεί να διδάξει σε τόσο χαμηλό επίπεδο τάξης και προσβάλει συνολικά και ατομικά τους μαθητές.
• Εκείνος που δουλεύει με 5 μαθητές και αδιαφορεί για τους υπόλοιπους.
• Εκείνος που διακρίνει τους μαθητές του σε καλούς και κακούς ανάλογα με τις επιδόσεις τους και φέρεται ανάλογα (ρατσισμός).
• Ο κουρασμένος καθηγητής με εργασιακή εξουθένωση, που βαριέται τη δουλειά του ή ακόμη που παραπονιέται για τις συνθήκες δουλειάς και τα οικονομικά του στους μαθητές.
• Ο φορτωμένος με θυμό καθηγητής που ξεσπάει με φωνές και βρισιές στους μαθητές του.
• Ο εκπαιδευτικός με ψυχική ασθένεια που δε δέχεται βοήθεια από ειδικούς.

 Οι μαθητές της Δευτεροβάθμιας επειδή είναι προσωπικότητες υπό διαμόρφωση επηρεάζονται άμεσα από τη σχέση τους με τον Εκπαιδευτικό, γιατί προηγείται η σχέση της γνώσης. Και επειδή είναι σε ηλικία που διαμορφώνουν ταυτότητα και χαρακτήρα μπορεί να επηρεασθούν θετικά ή αρνητικά από τον σημαντικό άλλο στη ζωή τους που είναι ο Παιδαγωγός.

Οι λειτουργοί της Εκπαίδευσης, ως ψυχοπαιδαγωγοί οφείλουμε να έχουμε μία δίκαιη αλλά εξατομικευμένη μεταχείριση σύμφωνα με τις αρχές της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας σε όλους αυτούς τους μαθητές, που δεν είναι τα «παιδιά ενός κατώτερου Θεού». Δεν είναι μόνο η παροχή γνώσεων το αντικείμενό μας. Η διαπαιδαγώγηση είναι στάση ζωής, στάση υποδοχής με αγάπη σε κάθε μαθητή (ανεξαρτήτως καταγωγής, επιδόσεων, διαγωγής κ.α.). Είναι παροχή κινήτρων για βελτίωση και η προσπάθεια για δημιουργία θετικού κλίματος μέσα στην τάξη.  Να φτιάξουμε στην τάξη μας και στο Σχολείο μας, όσο μπορούμε και εξαρτάται από μας, έναν καλύτερο κόσμο.